zondag 19 maart 2017

Toespraak "15 jaar later" expositie vuurwerkramp

Toespraak opening expositie  “15 jaar later” door Stans Bakker

1.
Welkom heten,  bedanken 
2.
Iets over de ramp en de kunstenaars
3.
Iets over 15 jaar kunstmaken
4.
Iets over nu en de toekomst
Nog eens bedanken, initiatiefnemers Wout Zweers en Karin Vaneker
Beste aanwezigen, kunstenaars en belangstellenden,

Vooreerst wil ik uitspreken hoe fijn ik het vind om jullie hier bij elkaar te zien.  In het jaar 2000 was het een stuk vanzelfsprekender om in en om Enschede te exposeren dan het nu is.  Daarom wil ik beginnen met de aanwezige kunstenaars te feliciteren met de flexibiliteit waarmee in korte tijd een mooie expositie is gerealiseerd.  Het is Karin Vaneker geweest die het initiatief heeft genomen, gesteund door Wout Zweers,  en dat heeft dan toch maar binnen drie weken geresulteerd in deze prachtige tentoonstelling.
Ik hoef niemand werkelijk te herinneren wat zich vijftien jaar geleden hier heeft afgespeeld, dat is een van de weinige dagen geweest waarvan iedereen zich nog zal herinneren waar hij was, wat hij of zij deed,  hoe hij of zij erop gereageerd heeft, maar ook, later, hoe er gewerkt is om elkaar op te zoeken, om elkaar te helpen en te steunen, aanvankelijk vooral vanuit de kleine elektriciteitscentrale aan de G.J. van Heekstraat waar de stichting ateliers B.V.V.  huis hield met Hielke en Hennie als boegbeelden.
Kunstenaars zijn in wezen mensen die uit de aard der zaak getraind zijn om hun eigen zaken te doen, hun eigen visie vorm te geven, daar zit een grote kracht in.  We laten ons niet al te gauw terneer slaan, zijn eerder geneigd oplossingsgericht dan destructief te werk te gaan,  en als alles wat wij in ons hoofd halen uitgevoerd en klaar is, hopen wij in een bijdrage aan de samenleving de wereldgeest een beetje vooruitgeholpen te hebben.  
Na de ramp werd het schokkend duidelijk hoe weinig de wereld onze kunstwerken kon ontvangen,  hoe er onderhandeld moest worden om de omvang van de schade die, vooral de hedendaagse beeldende kunst in Enschede, waarvan een deel juist in het hart van het rampgebied, de Bamshoeve,  werdgeproduceerd en bewaard,  op haar merites beoordeeld te krijgen.  
Toch is dat gelukt, dankzij het geduld, het doorzettingsvermogen, de creativiteit, de inventiviteit, van mensen die steeds opnieuw moesten uitleggen waarom de kunst zo’n belangrijk onderdeel hoort te zijn van een beschaafde samenleving.
Deze verdediging van de inhoud van, in feite, elke kunstvorm,  is nu, na vijftien jaar nog dringender nodig.  Na enkele redelijk succesvolle jaren met een bloeiende cultuur is ook deze stad ten prooi aan kaalslag, en wordt er meer geld uitgegeven om ons, kunstenaars, te herscholen, te heropvoeden, in te passen in een benauwder denkpatroon, dan er ooit aan de ondersteuning van de bestaande kunstuitoefening is uitgegeven.
De Siënna, eerst Verschroeide Aarde gedoopt, het contactorgaan waarin diverse kunstenaars hun verhaal kwijt hebben gekund, ligt hier op de herinneringstafel.  Het blad heeft een jaar lang subsidie gehad.  
Er is een noodfonds geweest, waaruit ik geld heb gekregen om een schilderij te laten restaureren, en ik was heel zeker niet de enige zonder verzekering!
Jan Cremer heeft elke getroffen kunstenaar een bedrag geschonken van 1500 gulden.   Dat heeft ervoor gezorgd dat velen weer gewoon aan het werk konden.  Maar op de achtergrond bleef de bedreiging bestaan, in de publieke opinie, in de pers, in de volksmond:  kunst en cultuurpolitiek draaiden steeds meer om die ene vraag.  Niet:  wat heeft dit kunstwerk ons te vertellen.  Niet:  het genieten van de inventiviteit, de vrijheid van kunstuitoefening, de creativiteit, het persoonlijke, de eigen verantwoordelijkheid voor de inhoud van de kunstwerken stond nog Im Frage.  
De toeschouwer keek naar mijn schilderij en de vraag die ik kreeg was: kun je ervan leven?  
Zo ja, dan was het een geslaagd kunstwerk.  En anders:  op de schroothoop ermee, waardeloos.  
Hand in hand met deze manier van denken gaat ook het mensbeeld dat erbij past.   Einde van het individuele tijdperk.  De samenleving moet homogener.
Deze uitdrukking kennen jullie nog wel: alle neuzen dezelfde kant op.
Zou het daardoor komen dat in de volkswijk waar ik woon nu de gevleugelde uitdrukking deze is geworden:  “Doe normaal!” ? Liefst op een wat ongeruste toon uitgesproken.
Het gelijkschakelen van grote groepen mensen, het denken in protocollen onder het mom van “een oplossing die bij déze specifieke situatie past” , het generaliseren,  dit denken werkt in de richting van deze:   “de oplossing van dit vraagstuk staat beschreven in kolom 6, paragraaf 10,  op bladzijde 30 van de handleiding die u nu uit uw hoofd moet kennen om deze samenleving aan te kunnen.  Daar hoort één woord bij: bureaucratie. In sommige situaties een gevaarlijke ontwikkeling.
En het meest beschamende voorbeeld uit mijn geschiedenis:   onlangs wilden wij een grote hoeveelheid speelgoed gaan schenken aan de Stichting Vluchteling.  Je weet, die mensen komen onder ellendige omstandigheden naar ons land.  De kinderen hebben niets.  Het lukte de stichting niet ons geschenk aan te nemen.  Ik kreeg na veertien dagen een beslissend telefoontje:  er was over vergaderd en er was geen ruimte voor opslag.  
Deze houding maakt mij woedend.  Ik vind het dom, kortzichtig, slecht.
Maar dit is wat er gebeurt als mensen te lang niet meer leren om hun persoonlijkheid te ontwikkelen, zelf verantwoordelijkheid te nemen,  zelf na tedenken.
De funktie van de kunsten is nauw verbonden met het scheppende vermogen, de openheid te ontvangen wat je nog niet eerder hebt gezien,  het vermogen te kunnen zeggen: ik begrijp het niet, maar ik kan wel ongeveer de bedoeling voelen. Het voordeel van de twijfel schenken, empathie waarderen, grootmoedigheid, weg van de vooroordelen. Kunst is belangrijk,  naast het genieten van de schoonheid en het plezier dat het oplevert, kan het ook helpen de dooddoeners te doorbreken, de ethische manier van denken ondersteunen, een bijdrage leveren aan de persoonlijke ontwikkeling van dat juweel, het individu.

Dit is wat ik hoop voor de komende periode:  dat deze expositie een steuntje in de rug mag zijn voor deze manier van denken. Dat dit Cultureel Vulpunt nog vele exposities in deze open geest mag laten zien.

Kunstenaars, Karin,  ik wil jullie allemaal bedanken voor jullie genereuze bijdrage aan deze expositie. Dank jullie wel!